Η Μικρασιατική εκστρατεία και καταστροφή: Η πορεία προς το Σαγγάριο ( Αύγουστος1921)– [Ολιστική προσέγγιση] – Α’ Μέρος
Ιωάννης Βελιτσιάνος
Διδάκτωρ Αριστοτελείου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης
Εισαγωγή
Προκειμένου να κατανοήσουμε τις συνθήκες, κάτω από τις οποίες διεξήχθη η μικρασιατική εκστρατεία, καλό θα είναι να γνωρίζουμε, τόσο το γενικό όσο και το ειδικό ιστορικό πλαίσιο. Το έτος 1919, ο πρωθυπουργός της Ελλάδας Ελευθέριος Βενιζέλος μαζί με την κυβέρνησή του, αλλά και με την υποστήριξη της Αγγλίας και της Γαλλίας που αναδείχθηκαν νικήτριες του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου, αποφάσισε την απόβαση ελληνικών στρατευμάτων στην Μικρά Ασία με σκοπό την αποκατάσταση της ειρήνης και της τάξης, καθώς και την προστασία όλου του χριστιανικού πληθυσμού από αυθαιρεσίες και βαναυσότητες.
Πίσω από αυτό το πρόσχημα, υπήρχε και μια άλλη αιτία για την έναρξη του πολέμου. Κατόπιν μυστικών συμφωνιών των Δυτικών δυνάμεων, κρυβόταν η επιθυμία να διαμελίσουν την Οθωμανική αυτοκρατορία μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ήδη η Αγγλία υποσχέθηκε στους Έλληνες εδαφικές προεκτάσεις εις βάρος των Τούρκων, αν συμμαχούσαν με τους Συμμάχους στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Τα εδάφη που υποσχέθηκαν οι Άγγλοι στους Έλληνες ήταν η Ίμβρος, Τένεδος και τα Μικρασιατικά παράλια1.
Ο ρόλος της συμφωνίας των Σεβρών 1920
[βλ. Εικόνα 1, προερχόμενη από το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο Αθηνών]
Η συμφωνία των Σεβρών που υπεγράφη στις 28 Ιουλίου 1920, αποτέλεσε μια μεγάλη διπλωματική επιτυχία του Βενιζέλου και την οποία, ουδέποτε, αναγνώρισε ο Μουσταφά Κεμάλ, ο οποίος είχε διακριθεί για τη σθεναρή αντίσταση κατά των ξένων δυνάμεων στη χερσόνησο της Καλλίπολης, όπου η Αντάντ, υπέστη μεγάλη ήττα. Ο Κεμάλ είχε οργανώσει ανταρτικό στρατό και ήδη είχε ορίσει την έδρα της επαναστατικής του κυβέρνησης στην Άγκυρα κηρύσσοντας αγώνα “μέχρις εσχάτων”. Στην προκειμένη περίπτωση, η συμφωνία των Σεβρών αποτέλεσε“ συνθήκη πολέμου” παρά συνθήκη ειρήνης, καθώς το κέντρο εξουσίας στην Τουρκία είχε αλλάξει.
Ο Βενιζέλος, συνειδητοποιώντας πως η συνθήκη των Σεβρών κινδύνευε να παραμείνει στον αέρα, αποφάσισε να την επιβάλει στρατιωτικά. Το καλοκαίρι του 1920, διέταξε την ενίσχυση των στρατιωτικών επιχειρήσεων και την προώθηση του στρατού προς το εσωτερικό της Μικράς Ασίας2.
Η Ελλάδα στην ουσία έλπιζε στην επικείμενη συνθήκη ειρήνης επί των ηττημένων Τούρκων. Στόχος των Ελλήνων ήταν η προσάρτηση περιοχών της Μικράς Ασίας στο πλαίσιο της Μεγάλης Ιδέας3και πρωτίστως στα παράλια, όπου το ελληνικό στοιχείο σε παρουσία και σε δραστηριότητα ήταν έντονο. Βασικό μέλημα, τόσο της κυβέρνησης όσο και του πρωθυπουργού Βενιζέλου, ήταν η προστασία των ελληνικών πληθυσμών από την τουρκικές αυθαιρεσίες έχοντας νωπή την εμπειρία από την αισχρή μεταχείριση των πληθυσμών αυτών μετά τους βαλκανικούς πολέμους. Συγκεκριμένα χιλιάδες Μικρασιάτες που δεν ήταν μουσουλμάνοι αλλά Έλληνες, Αρμένιοι και Εβραίοι υπέστησαν απάνθρωπες πιέσεις και εγκατέλειψαν τις πατρογονικές εστίες τους με τη μορφή της εθνοκάθαρσης.
Η πορεία προς το Σαγγάριο (1-10Αυγούστου 1921)1
[βλ .Εικόνα 2, προερχόμενη από το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο Αθηνών]
Πριν προχωρήσουμε στην ανάλυση του θέματος που είναι η πορεία προς το Σαγγάριο (1-10 Αυγούστου2),θεωρούμε ωφέλιμο να προστεθούν κάποιες σύντομες ιστορικές πληροφορίες, σχετικές με τον στρατιωτικό σχεδιασμό που αντλήσαμε από την Ιστορία του Ελληνικού Έθνους της Εκδοτικής Αθηνών, τόμ. 34, 16η έκδ. σσ. 176εξ. ].
Στις15 Ιουλίου 1921, ύστερα από το ελληνικό πολεμικό συμβούλιο στην Κιουτάχεια (με τη συμμετοχή του βασιλιά Κωνσταντίνου, του πρωθυπουργού Δ. Γούναρη, του διοικητή της Στρατιάς αντιστράτηγου Αναστασίου Παπούλα, του υπουργού Στρατιωτικών Νικολάου Θεοτόκη και μερικών ακόμη ανώτατων πολιτικών και στρατιωτικών παραγόντων)και αφού ο τουρκικός στρατός είχε αλώβητος υποχωρήσει, αποφασίστηκε ομόφωνα η συνέχιση της προέλασης προς την Άγκυρα, παρά τις αρχικές ενστάσεις ορισμένων συμμετεχόντων. Η επιχείρηση αυτή έλαβε την ονομασία εκστρατεία Σαγγάριου-Αγκύρας.
Στην συνέχεια παραθέτουμε ένα απόσπασμα από την Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, μέσα από οποίο αναδύονται οι κατάλληλες λέξεις ή φράσεις που υποδεικνύουν με ανάγλυφο τρόπο, την όλη κατάσταση που επικρατούσε την συγκεκριμένη περίοδο: “Η Στρατιά προχωρούσε με τα τρία σώματά της συμπαραταγμένα. Το Γ’ Σώμα στα βόρεια, το Α’ στο κέντρο και το Β’ στα νότια, από την Αλμυρά Έρημο. Η πορεία της μέσα στην έρημο, κάτω από τον αδυσώπητο ήλιο του Αυγούστου, υπήρξε βασανιστική και η σκόνη που σήκωνε η μεραρχία κατά την προέλασή της ειδοποιούσε από μακριά τις τουρκικές αναγνωρίσεις για τον άξονα πορείας του ελληνικού στρατού...ο Κεμάλ από τις αναγνωρίσεις του τουρκικού ιππικού είχε πληροφορηθεί έγκαιρα την κατεύθυνση του κύριου όγκου της ελληνικής στρατιάς και μετέφερε εσπευσμένα στρατεύματα.
Κατά τη διάρκεια της πορείας της ελληνικής στρατιάς προς το Σαγγάριο άρχισαν να επαληθεύονται οι απαισιόδοξες προβλέψεις του συνταγματάρχη Σπυρίδωνος: το νερό για τους άνδρες και τα ζώα όπως και τα τρόφιμα έπρεπε να μεταφέρονται από δύσβατους δρόμους με φορτηγά και με πολύ αργό ρυθμό και πολλά είδη εφοδιασμού σάπιζαν στις αποθήκες των μετόπισθεν χωρίς να υπάρχει δυνατότητα μεταφοράς τους στο μέτωπο.
Επιπλέον την Στρατιά ακολουθούσαν μεν αγέλες σφαγίων, αλλά το μαγείρεμα του κρέατος ήταν προβληματικό, καθώς δεν υπήρχαν ξύλα, εκτός από τα άδεια κιβώτια των πυρομαχικών. Οι αρρώστιες και οι πυρετοί προκαλούσαν πολύ περισσότερες απώλειες στους Έλληνες από τις επιθέσεις του τουρκικού ιππικού και των ατάκτων…ενώ είχαν ξεπεράσει τα φυσιολογικά όρια αντοχής”1.
1Ιστορία του Ελληνικού Έθνους της Εκδοτικής Αθηνών, τόμ. 34, 16η έκδ. σσ. 177-179.
Η συνέχεια στο επόμενο άρθρο, με τίτλο Η Μικρασιατική εκστρατεία και καταστροφή: Η πορεία προς το Σαγγάριο ( Αύγουστος 1921) – Β’ Μέρος
1Περισσότερα βλ .ΙΣΤΟΡΙΑΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, τ. ΙΕ, ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ Δρ. Ιωάννης Παπαφλωράτος, “Η Ιστορία του Ελληνικού Στρατού”(1833-1949), Τόμος Ι, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΑΚΚΟΥΛΑ, 2014.
2Βλ Αλλαμανή και Κρίστα Παναγιωτοπούλου Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Νεώτερου Ελληνισμού, [ Η πορεία προς το Σαγγάριο(1-10 Αυγούστου), Ιστορία του Ελληνικού Έθνους της Εκδοτικής Αθηνών, τόμ. 34, 16ηέκδ. σσ.177-178.Ακόμη,βλ. Πολύμερο Μοσχοβίτη, στο φύλλο της εφημερίδας “Έθνος” της 15 Ιουνίου 1930, σσ. 1-2: “Η Εποποιία του Σαγγαρίου” Ανακτήθηκε από την ιστοσελίδα της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος, στις 22/1/2020.
3Ιστορία του Ελληνικού Έθνους της Εκδοτικής Αθηνών, τόμ. 34, 16η έκδ. σσ. 177-179.
1«”ΗΜηχανή του Χρόνου”: Η Ελλάς δεν δύναται να αποδεχθεί την προσφορά να προσαρτήσει την Κύπρο και θα παραμείνη ουδέτερη. Όταν ο Ζαϊμης απέρριψε την πρόταση των Άγγλων να παραχωρήσουν την Κύπρο στην Ελλάδα». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Ιανουαρίου 2017. Ανακτήθηκε στις 8 Φεβρουαρίου 2017.
2Τάσος Κωστόπουλος, “ Η Μαύρη Βίβλος του Γιουνάν ασκέρ”, Ανακτήθηκε στις12.12.2019.
3Η Μεγάλη Ιδέα ήταν αλυτρωτικό κίνημα και η κύρια πολιτική του Ελληνικού κράτους μέχρι και τη Μικρασιατική καταστροφή, η οποία είχε στόχο το Ελληνικό Κράτος να απελευθερώσει όλες τις περιοχές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, στις οποίες ζούσαν μεγάλοι Ελληνικοί πληθυσμοί, και όλες τις περιοχές που παραδοσιακά ανήκαν σε Έλληνες την αρχαία εποχή (Νότια Βαλκάνια, Μικρά Ασία).
