Το ίδιο ερώτημα είχε γεννηθεί και στον ίδιο τον Ιωάννη τον Πρόδρομο, όταν είδε τον Ιησού Χριστό που ερχόταν στον Ιορδάνη με σκοπό να βαπτιστεί. Ο Ιωάννης προσπάθησε κιόλας να αποτρέψει τον Σωτήρα από αυτό το βήμα, λέγοντας: «ἐγὼ χρείαν ἔχω ὑπὸ σοῦ βαπτισθῆναι, καὶ σὺ ἔρχῃ πρός με;». Μόνο μετά από την απάντηση του Ιησού: «ἄφες ἄρτι· οὕτω γὰρ πρέπον ἐστὶν ἡμῖν πληρῶσαι πᾶσαν δικαιοσύνην» (Μτ. 3: 15) ο Ιωάννης Τον άφησε να πλησιάσει στο ποτάμι. Τι εννοούσε, όμως, ο Κύριος, με αυτήν την φράση;

Ας δούμε πρώτα τι ήταν το βάπτισμα του Ιωάννη. Και γι’ αυτό θα αναφερθούμε εν συντομία στην ετυμολογία, δηλαδή στην ιστορία της προέλευσης αυτής της λέξης. Μόνο στη ρωσική γλώσσα η ονομασία της τελετής που τέλεσε ο Ιωάννης ο Βαπτιστής έχει την προέλευσή της από τις λέξεις Χριστός και Σταυρός. Στο ελληνικό κείμενο του Ευαγγελίου και σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες το βάπτισμα σημαίνει κατάδυση ή πλύσιμο. Τα επί μέρους πλυσίματα με νερό, κατά τη διάρκεια των οποίων ένας άνθρωπος ξέπλενε συμβολικά τον αμαρτωλό του ρύπο και καθαριζόταν, ήταν γνώριμες στους Εβραίους, καθώς αποτελούσαν σημαντικό τελετουργικό μέρος της θρησκείας της Παλαιάς Διαθήκης. Ωστόσο, η πλήρης κατάδυση γινόταν συνήθως μόνο σε προσήλυτους, δηλαδή, στους εθνικούς που επιθυμούσαν να ασπαστούν τον Ιουδαϊσμό. Αυτό συμβόλιζε την αποκήρυξη της προηγούμενης ζωής και την πλήρη κάθαρση από προηγούμενες αμαρτίες και πλάνες.

Σε αυτό βρίσκεται ο ασυνήθιστος χαρακτήρας του βαπτίσματος του Ιωάννη: αυτός πρότεινε στους ομόθρησκούς του να προβούν σε τελετή που προβλεπόταν για τους εθνικούς, καθιστώντας έτσι σαφές ότι δεν είναι η ένταξη σε μια ορισμένη εθνική ομάδα που σώζει ένα άνθρωπο, αλλά η επιθυμία του να αλλάξει, να καθαριστεί από τις αμαρτίες και να ζήσει μια καθαρή, ευάρεστη στον Θεό ζωή. Αυτός είναι ο λόγος που το βάπτισμα του Ιωάννη ονομάζεται «βάπτισμα μετανοίας» (Μκ. 1:4). Ήταν σαν να καλούσε ο Ιωάννης τους συμπατριώτες του να γίνουν μέλη ενός νέου, εκλεκτού από τον Θεό λαού: της Χριστιανικής Εκκλησίας, όπου, όπως θα γράψει αργότερα ο Απόστολος Παύλος, «οὐκ ἔνι ῞Ελλην καὶ ᾿Ιουδαῖος, περιτομὴ καὶ ἀκροβυστία, βάρβαρος, Σκύθης, δοῦλος, ἐλεύθερος, ἀλλὰ τὰ πάντα καὶ ἐν πᾶσι Χριστός» (Κολ. 3:11).

Το ερώτημα ωστόσο παραμένει: αν ήταν βάπτισμα μετανοίας, για ποιο λόγο έπρεπε να βαπτιστεί ο Κύριός μας Ιησούς Χριστός, ο Οποίος δεν είχε πάνω Του καμία αμαρτία;

Η Βάπτιση του Κυρίου περιελάμβανε μια σειρά από συμβολικά νοήματα. Η μορφή του Ιωάννη του Βαπτιστή βρίσκεται κατά κάποιον τρόπο στο μεταίχμιο των εποχών. Με την παρουσία του ολοκληρώνει την εποχή της Παλαιάς Διαθήκης και μισανοίγει την πόρτα στην εποχή της Καινής Διαθήκης. Με αυτή την έννοια, η Βάπτιση του Κυρίου κλείνει μια περίοδο πολλών αιώνων ιστορίας του αρχαίου Ισραήλ και σηματοδοτεί την είσοδο της ανθρωπότητας στη Βασιλεία του Θεού, την οποία ο Σωτήρας έφερε στη γη. Δεν είναι τυχαίο ότι αμέσως μετά τη Βάπτιση γίνεται η πρώτη δημόσια ομολογία του Ιησού Χριστού ως Υιού του Θεού: «Καὶ εὐθέως ἀναβαίνων ἀπὸ τοῦ ὕδατος εἶδε σχιζομένους τοὺς οὐρανοὺς καὶ τὸ Πνεῦμα ὡς περιστερὰν καταβαῖνον ἐπ᾿ αὐτόν· καὶ φωνὴ ἐγένετο ἐκ τῶν οὐρανῶν· σὺ εἶ ὁ υἱός μου ὁ ἀγαπητός, ἐν σοὶ ηὐδόκησα» (Μκ. 1:10-11).

Η βάπτιση έχει επίσης μια άλλη, συμβολική και προφητική ταυτόχρονα, σημασία. Το μυστήριο της σωτηρίας της ανθρωπότητας έγκειται στο ότι ο αληθινός Θεός και τέλειος άνθρωπος Ιησούς Χριστός, όντας απολύτως αναμάρτητος, πήρε πάνω Του τις αμαρτίες όλου του κόσμου. Όντας αθώος και άδικα καταδικασμένος σε θάνατο και σταυρωμένος, Αυτός, σύμφωνα με τα λόγια του Αποστόλου Παύλου, «κατήργησε το χρεόγραφο με τις διατάξεις του, που ήταν εναντίον μας, και το έβγαλε από τη μέση καρφώνοντάς το στο σταυρό» (Κολ 2:14. Μετάφραση της Ελληνικής Βιβλικής Εταιρείας). Με αυτόν τον τρόπο η βάπτιση, κατά την οποία ο Ιησούς πήρε συμβολικά πάνω Του τις αμαρτίες της ανθρωπότητας που ξεπλύθηκαν στα νερά του Ιορδάνη, αποτέλεσε τη συμβολική έναρξη της επίγειας διακονίας Του και προμήνυσε προφητικά τη λυτρωτική σταυρική πορεία του Σωτήρα.

Όπως γράφει ο Μητροπολίτης Βολοκολάμσκ Ιλαρίων, «η βάπτιση είναι η στιγμή που καίγεται η γέφυρα μεταξύ των προηγούμενων τριάντα ετών και της νέας περιόδου στη ζωή του Ιησού. Η βάπτιση από τον Ιωάννη γίνεται για τον Ιησού προοίμιο της όλης μετέπειτα δραστηριότητάς Του. Από αυτή τη στιγμή αρχίζει ο δρόμος Του προς τον Γολγοθά».

Στην εκκλησιαστική παράδοση έχει επίσης εδραιωθεί η άποψη ότι ο Ιησούς Χριστός, μπαίνοντας στα νερά του Ιορδάνη, τα καθάρισε και τα αγίασε με την κατάδυσή Του. Αυτό γράφουν γνωστοί θεολόγοι και διδάσκαλοι της Εκκλησίας, όπως ο Ιγνάτιος ο Θεολόγος, ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος, ο Γρηγόριος ο Θεολόγος, ο Κύριλλος Αλεξανδρείας και άλλοι άγιοι πατέρες. Σε ανάμνηση αυτού του γεγονότος κάθε χρόνο, στην εορτή των Θεοφανείων τελείται ο Μεγάλος Αγιασμός των υδάτων, τα οποία αποκτούν μετά από αυτό νέες ιαματικές ιδιότητες. Στη συνέχεια ο Μεγάλος Αγιασμός φυλάσσεται προσεκτικά, ως κειμήλιο, καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους.