in

Γιατί οι ιερείς φοράνε μαύρο ράσο;

Γιατί οι ιερείς φοράνε μαύρο ράσο;

Ράσο: Στο παρόν άρθρο θα επιχειρήσουμε να δώσουμε τον συμβολισμό του μαύρου χρώματος του ράσου.

Θα κάνουμε μια αναδρομή στους πρώτους χρόνους της Εκκλησίας και θα δούμε ορισμένες από τις θέσεις των Πατέρων.

Το θέμα είναι μεγάλο και δεν είναι δυνατόν να καλυφθεί σε ένα άρθρο.

Απλώς θα παρουσιασθούν ορισμένες πτυχές του εδώ.

Ο Χριστιανισμός χωρίς να καταδικάσει την ύλη έριξε το βάρος στο πνεύμα.

Τόνισε εξαρχής τη σημασία και την αξία της ψυχής σύμφωνα με τους λόγους του Κυρίου1.

Υπάρχει ένα συγκεκριμένο όριο ικανοποίησης των υλικών αγαθών του οποίου η υπέρβαση οδηγεί στην εμφάνιση όλο και νέων επιθυμιών με αποτέλεσμα η όλη μέριμνα του ανθρώπου να είναι στα εξωτερικά και όχι στα εσωτερικά όπως πρέπει.

Οι στοιχειώδεις ανάγκες είναι η τροφή και η ένδυση κατά τον λόγο του Αποστόλου Παύλου 2.

Τον Θεό τον ενδιαφέρει η καρδιά του ανθρώπου και η πολυτέλεια του πνεύματος και όχι η πολυτελής αμφίεση 3 .

Οι απόψεις γενικά των Αποστόλων και των μαθητών του Κυρίου πηγάζουν από τον ίδιο ο οποίος συστήνει να προσέχουν τους Γραμματείς που εμφανίζονται στην αγορά με «στολές 4».

Απαγορεύει να συλλέγουν όταν κηρύττουν περιουσιακά στοιχεία μεταξύ δε αυτών χιτώνες και υποδήματα 5 .

Προς τους Κορινθίους γράφει ότι πολλές φορές δια το κήρυγμα έπεσε σε κακουχίες στη γυμνότητα και στο ψύχος 6.

Αυτό το οποίο πρέπει πρώτα να μεριμνά και να ζητάει ο Χριστιανός είναι η βασιλεία του Θεού και η δικαιοσύνη του.

Όλα τα υπόλοιπα θα του δοθούν όπως ακριβώς και τα πετεινά του Ουρανού δεν μεριμνούν για την τροφή τους.

Τονίζει ότι τα κρίνα του αγρού δεν μεριμνούν καθόλου αλλά έχουν ενδυθεί πιο ωραία από τον Σολομώντα όταν ήταν στη δόξα του 7.

Αυτού του κηρύγματος ως τύπο και υπόδειγμα παρουσιάζει ο Κύριος τον Ιωάννη τον Πρόδρομο.

Κατά την μίμηση του Κύριου και των Αποστόλων οι πρώτοι Χριστιανοί ακολουθούσαν τον σκληρό και επίπονο βίο.

Αυτό φαίνεται στην Προς Διόγνητον Επιστολή που μας πληροφορεί ότι οι Χριστιανοί:
«θαυμαστήν τινα καί παράδοξον ενδείκνυται τήν κατάστασιν τής εαυτών ζωής επί γής διατρίβουσιν αλλ εν ουρανώ πολιτεύονται».

Η διαφοροποίησή τους από τον κόσμο δεν είχε ως σκοπό τη διαφοροποίηση των αμφίων ή δεν φαινόταν μόνο από τα άμφια αλλά από την αποφυγή γενικά της πολυτέλειας.

Παραστατική εικόνα μας δίνει ο Κλήμης Ρώμης στο έργο του «Παιδαγωγός».

Σύμφωνα με τον Κλήμη η χρήση των ενδυμάτων ήταν για την προστασία από το ψύχος και τον καύσωνα αλλά και η κάλυψη «η σκέπη τών αιδοίων» των γεννετησίων μερών.

Τα χοντρά υφάσματα κάνουν καλύτερα τη δουλειά αυτή επειδή τα λεπτά όταν φοριούνται από τις γυναίκες έχουν ως αποτέλεσμα να φαίνεται το σχήμα του σώματός τους και έτσι πειράζουν τους άνδρες.

Ως υπόδειγμα λιτής και ευτελούς αμφίεσης παρουσιάζει ο Κλήμης τους πρωτοπλάστους οι οποίοι κάλυψαν το σώμα τους με φύλλα αλλά και ο Ιωάννης ο Πρόδρομος κάλυπτε το σώμα του με τρίχες καμήλου.

Ως προς το χρώμα ο Κλήμης προβαίνει σε ενδιαφέρουσες συστάσεις.
Τα ποικιλόχρωμα ενδύματα δεν αρμόζουν στο χριστιανικό ήθος.

Δεν συμφωνούν με την εσωτερική κατάσταση των Χριστιανών και συγκεκριμένα με την λευκή καρδιά που πρέπει να έχει ο Χριστιανός.

Οι λευκοί και ανόθευτοι Χριστιανοί καταυτόν πρέπει να φορούν λευκές και απλές ενδυμασίες.

Το λευκό χρώμα επίσης εκφράζει την αλήθεια που είναι μονότροπη μονοπρόσωπη απλή και όχι ποικίλη.

Και ο ίδιος ο Κύριος άλλωστε κατά τον προφήτη Δανιήλ είχε ένδυμα λευκό ως χιόνα8 αλλά και στις ψυχές των μαρτύρων δίνονται λευκές στολές 9 .

Δεν διστάζει ο Κλημης να πει ότι ο Κείος σοφιστής Πρόδικος περιγράφοντας την εικόνα της αρετής και της κακίας παρουσιάζει την αρετή:

«αφελώς ισταμένην και λευχείμωνα και καθάριον, αιδοί μόνη κεκοσμημένην» την δε κακία «περιττή μεν εσθήτι ημφιεσμένην , αλλοτρίω δε χρώματι γεγανωμένην».

Συνοψίζοντας ο Κλήμης τις συστάσεις του λέει ότι ο Παιδαγωγός Χριστός επιτρέπει:

«εσθήτι χρήσθαι τη λιτή, χρόα δε τη λευκή, ως προειρήκαμεν, ίνα μη τέχνη ποικιλλομένη φύσει δε γεννωμένη οικειούμενοι παν όσον απατηλόν και της αληθείας καταψευδόμενον παρωσάμενοι το μονότροπον και μονοπρόσωπον της αληθείας ασπασώμεθα 10».

Ομοίως και ο Μ.Βασίλειος στο έργο του:
«Όροι κατά πλάτος» διαπραγματεύεται το θέμα και τονίζει «Τί τό πρέπον ένδυμα τώ Χριστιανώ».

Η λιτότητα πρέπει να τηρείται και στην αμφίεση όχι μόνο επειδή είναι δείγμα ταπεινοφροσύνης αλλά και το σημαντικότερο είναι ότι μας περικόπτει από τις περιττές φροντίδες.

Χρήσιμο είναι οι Χριστιανοί να διαφοροποιούνται στην ένδυση και όχι μόνο από τους άλλους διότι μέσα από τη διαφοροποίηση τους αυτή θα προβάλλεται και θα διασφαλίζεται η χριστιανική κοσμιότητα 11.

Μέχρι εδώ χωρίς να θέλουμε να πούμε περισσότερα φαίνεται ότι η αμφίεση των πρώτων χριστιανών ήταν η ίδια με τους άλλους αλλά διέφερε μόνον ως προς την αποφυγή της πολυτέλειας.

Από τον Κλήμεντα συνίσταται η ενοποίηση των ενδυμάτων των Χριστιανών κατά το χρώμα μόνο ενώ από τον Μ. Βασίλειο προβάλλεται η ενοποίηση γενικώς της εξωτερικής εμφανίσεως των Χριστιανών ώστε να διαφέρουν από τους άλλους.

Η πρωτοχριστιανική ακρίβεια και η απλότητα αρχίζει σιγά σιγά να παραμελείται.

Από τον 4ο αιώνα η εικόνα αυτή αλλάζει.

Η αναγνώριση του Χριστιανισμού και η κατάπαυση των διωγμών σε συνδυασμό με την αθρόα είσοδο των εθνικών επιφέρει την χαλάρωση των ηθών.

Ως αποτέλεσμα έχουμε οι συστάσεις του Μ.Βασιλείου και του Κλήμεντος ως προς το όμοιο χρώμα να μην τηρούνται από τους λαϊκούς αλλά να τηρούνται μόνον από τους μοναχούς.

Ο Μοναχισμός αποτελεί πιστή τήρηση του κηρύγματος του Χριστού και των Αποστόλων.

Ό,τι δεν κατορθώνουν να επιτύχουν οι πιστοί εξαιτίας των πολλών περισπασμών του βίου το κατορθώνουν οι μοναχοί που είναι η εμπροσθοφυλακή της στρατευόμενης του Χριστού Εκκλησίας.

Σκληρός ο βίος τους σκληρή και τραχεία πρέπει να είναι η ενδυμασία τους.

Η καθιέρωση ιδιαίτερης αμφίεσης για τους Μοναχούς έγινε προ του Ιωάννου του Χρυσοστόμου και επεκράτησε παντού.

Η αποβολή των ενδυμάτων που φορούσε κάποιος όσο ήταν κοσμικός και η ένδυση του με την καθιερωμένη ενδυμασία των Μοναχών προσλαμβάνει μυστηριακό χαρακτήρα εντός του όλου πλαισίου της Μοναχικής τελειώσεως.

Έχουμε ένα νέο βάπτισμα ένα νέο τρόπο ζωής πράγματα τα οποία πρέπει να δηλωθούν και δια του εξωτερικού σχήματος.

Ο Παλλάδιος μνημονεύει τον θεμελιωτή του κοινοβιακού συστήματος Παχώμιο όπου καταυτόν κάθε μοναχός έπρεπε να έχει «μηλωτήν αιγείαν ειργασμένην λευκήν» και να είναι ενδεδυμένος νύκτα και ήμερα με αυτή και μόνον κατά τη θεία μετάληψη επιβάλλεται να την βγάλει.

Ομοίως και περί των μοναχών του Αββά Απολλώ μαθαίνουμε ότι λευκοφορούσαν:

«και ήν ιδείν αυτούς αγγελικήν τινα στρατείαν το μέλαν χρώμα των κεκοσμημένων κόσμω παντί λευκοφορούντων12».

Και στον Αιγυπτιακό Μοναχισμό έχουμε λευκά ενδύματα αλλά άρχισε νωρίς να παρατηρείται μια στροφή προς το μέλαν.

Ο Συνέσιος ο Πτολεμαίος στην 146η επιστολή του προς τον Ιωάννη γράφει ότι πληροφορήθηκε την δια «φαιού του μοναχικού τριβωνίου» ένδυσή του. Σημειώνει όμως ότι σημασία έχει η προαίρεση και όχι το χρώμα 13.

Εκτός του Αιγυπτιακού Μοναχισμού το μέλαν χρώμα με την απόχρωση του φαιού καθιερώθηκε από τον 4ο αιώνα μέχρι και τις ημέρες μας.

Η επικράτηση του μελανός χρώματος στην αμφίεση των Μοναχών κατά την εποχή του Ιωάννου του Χρυσοστόμου φαίνεται και στην θύραθεν γραμματεία αλλά και στον Ιστορικό Ζώσιμο έχουμε αναφορά περί μέλανος χρώματος:

«όσοι φαιαίς έτυχον εσθήσεσι ημφιασμένοι , οίς συναπολέσθαι συνέβη πολλούς ή δια πένθους ή δια τινα ετέραν περιπέτειαν εν ιματίοις ευρεθέντας τοιούτοις».

Ένα βασικό ερώτημα που εγείρεται είναι το γιατί επελέγη το μέλαν χρώμα έναντι του λευκού μολονότι ο Κλήμης συνιστά το λευκό;

Ένας λόγος είναι ότι ο βίος του μοναχού είναι γεμάτος δάκρυα πένθος και αγώνες κατά της αμαρτίας.

Ο Μοναχός είναι νεκρός κατά κόσμον διότι το πολίτευμα του είναι στον Ουρανό.

Αυτή την αφάνεια και την νέκρωση την εκφράζει κατά τον Άγιο Μάξιμο τον Ομολογητή το μαύρο χρώμα 14.

Πολλοί λόγοι ευρίσκονται στα συγγράμματα των Πατέρων περί του μαύρου χρώματος εδώ όμως θα σταθούμε στον Ευστάθιο Θεσσαλονίκης για να δούμε μερικούς.

1. Η μαύρη αμφίεση συντελεί στο να μην εντυπωσιάζει ο μοναχός με την εμφάνισή του αλλά με την αρετή του.
Όπως ακριβώς το φως θα λάμψει μέσα στη νύκτα έτσι και η αρετή του μοναχού θα λάμψει και θα επισκιάσει το μαύρο ένδυμά του 15.

2. Όπως ακριβώς ο Θεός περιβάλλεται υπό νεφέλης και γνόφου έτσι και ο Μοναχός περιβάλλεται από το μαύρο χρώμα και όπως το φως του Θεού λάμπει στον κόσμο και διαλύει το σκότος έτσι ακριβώς και η αρετή του Μοναχού θα λάμψει και θα υπερκεράσει το μαύρο ένδυμά του16.

Να μην μεταβληθεί σε σκότος αλλά να περιβάλλεται υπό ζοφώδους ενδύματος το οποίο ενώ φαίνεται στην αρχή να αποκρύπτει το φως της αρετής του δεν κατορθώνει τελικά να το επικαλύψει.

3. Το μαύρο χρώμα συμβολίζει ότι ο Μοναχός ο οποίος ζει εν αρετή πρέπει να κρύβεται και να μην εμφανίζει επιδεικτικώς την αρετή του στον κόσμο.

4. Η μαύρη αμφίεση είναι σπήλαιο όπου εκεί κρύβεται ο Μοναχός που εγκατέλειψε τον κόσμο.

Θα έρθει όμως ο καιρός που θα φανεί η αρετή του.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ:
1.Ματθ16,26 τί γάρ ωφελείται άνθρωπος, εάν τόν κόσμον όλον κερδήση, τήν δέψυχήν αυτού ζημιωθή; ή τί δώσει άνθρωπος αντάλλαγμα τής ψυχής αυτού;

2.Α΄Τιμ 6, ·8 έχοντες δέ διατροφάς καί σκεπάσματα, τούτοις αρκεσθησόμεθα..

3.Α΄Τιμ 1, 9 οι δέ βουλόμενοι πλουτείν εμπίπτουσιν εις πειρασμόν καί παγίδα καί επιθυμίας πολλάς ανοήτους καί βλαβεράς, αίτινες βυθίζουσι τούςανθρώπους εις όλεθρον καί απώλειαν..Α΄Πετρ 3, 3 ών έστω ουχ ο έξωθενεμπλοκής τριχών καί περιθέσεως χρυσίων ή ενδύσεως ιματίων κόσμος, 4 αλλ οκρυπτός τής καρδίας άνθρωπος εν τώ αφθάρτω τού πραέως καί ησυχίου πνεύματος, ό εστιν ενώπιον τού Θεού πολυτελές..

4.Λουκ 20, 46 Προσέχετε από τών γραμματέων τών θελόντων περιπατείν εν στολαίς καί φιλούντων ασπασμούς εν ταίς αγοραίς καί πρωτοκαθεδρίας εν ταίς συναγωγαίς καί πρωτοκλισίας εν τοίς δείπνοις,.

5.Ματθ 10, 10 μή πήραν εις οδόν μηδέ δύο χιτώνας μηδέ υποδήματα μηδέράβδον· άξιος γάρ εστιν ο εργάτης τής τροφής αυτού.

6.Β΄Κορ 11, 27 εν κόπω καί μόχθω, εν αγρυπνίαις πολλάκις, εν λιμώ καί δίψει,εν νηστείαις πολλάκις, εν ψύχει καί γυμνότητι·

7.Ματθ 6, 25 Διά τούτο λέγω υμίν, μή μεριμνάτε τή ψυχή υμών τί φάγητε καί τίπίητε, μηδέ τώ σώματι υμών τί ενδύσησθε· ουχί η ψυχή πλείόν εστιν τής τροφής καί τό σώμα τού ενδύματος; 26 εμβλέψατε εις τά πετεινά τού ουρανού, ότι ουσπείρουσιν ουδέ θερίζουσιν ουδέ συνάγουσιν εις αποθήκας, καί ο πατήρ υμών οουράνιος τρέφει αυτά· ουχ υμείς μάλλον διαφέρετε αυτών; 27 τίς δέ εξ υμών μεριμνών δύναται προσθείναι επί τήν ηλικίαν αυτού πήχυν ένα; 28 καί περίενδύματος τί μεριμνάτε; καταμάθετε τά κρίνα τού αγρού πώς αυξάνει· ου κοπιάουδέ νήθει· 29 λέγω δέ υμίν ότι ουδέ Σολομών εν πάση τή δόξη αυτούπεριεβάλετο ως έν τούτων.

8.Δαν 7, 9 εθεώρουν έως ότου οι θρόνοι ετέθησαν, καί παλαιός ημερώνεκάθητο, καί τό ένδυμα αυτού λευκόν ωσεί χιών, καί η θρίξ τής κεφαλής αυτούωσεί έριον καθαρόν, ο θρόνος αυτού φλόξ πυρός, οι τροχοί αυτού πύρ φλέγον·.Αποκ 1, 14 η δέ κεφαλή αυτού καί αι τρίχες λευκαί ως έριον λευκόν, ως χιών, καί οι οφθαλμοί αυτού ως φλόξ πυρός,

9.Αποκ 6, 11 καί εδόθη αυτοίς εκάστω στολή λευκή, καί ερρέθη αυτοίς ίνααναπαύσωνται έτι χρόνον μικρόν, έως πληρώσωσι καί οι σύνδουλοι αυτών καί οιαδελφοί αυτών οι μέλλοντες αποκτέννεσθαι ως καί αυτοί.

10.Όλες οι απόψεις του Κλήμεντος Ρώμης βρίσκονται στο έργο του Παιδαγωγός, βιβλίο 2 κεφ.10 και βιβλίο 3.κεφ. 11.

11.Όροι κατά πλάτος 22,Ε.Π.Ε,8,288.

12.Λαυσακή Ιστορία 52,PG 34,1139.

13.Επιστολή 146,PG 66,1544.

14.PG 90,481.

15.Επίσκεψις 90,PG 135,804. «Ως γάρ εν νυκτί παρρησιάζονται εις φαύσιν , ούτω καί εν τοίς ιεροίς μελαμφόροις οφείλεται παμφαίνειν η πρός αλήθειαν φωτοειδής αρετή»

16.Αυτόθι 98,PG 135,80. «Ώστε σύ μέν φώς αυτόχρημα οφείλεις είναι, περί δέσέ κρύψις τοιαύτη έσται μιμήσει Θεού, ού κύκλω νεφέλης καί γνόφου»

Πηγή: vimaorthodoxias

Report