– Τώρα βρισκόμαστε και οι δύο μέσα στο Άγιο Πνεύμα. Γιατί δεν με κοιτάς;

– Δεν μπορώ να κοιτάξω, γιατί από τα μάτια σας βγαίνουν λάμψεις. Το πρόσωπό σας έγινε λαμπρότερο από τον ήλιο και τα μάτια μου πονούν.

– Μην ταράζεσαι. Είσαι τώρα κι εσύ φωτεινός σαν κι εμένα…

Και σκύβοντας αργά μου είπε στο αυτί:

– Ευχαρίστησε τον Θεό για το ανέκφραστο σ’ εσένα έλεός Του

(Συνομιλία του Οσίου Σεραφείμ με τον Νικόλαο Μοτοβίλωφ για το σκοπό της χριστιανικής ζωής).

Η συνομιλία του Οσίου Σεραφείμ με τον Ν.Μοτοβίλωφ

Οι μαθητές θεωρούσαν τον μεταμορφωμένο Χριστό σαν σε όραμα. Όταν συνήλθαν, ανέκτησαν μπροστά τους τον άνθρωπο: τον Δάσκαλο και Καθοδηγητή τους Ιησού, ο οποίος ήταν πάντα κοντά τους και τον οποίο ακολουθούσαν πάντοτε. Ο Κύριος είπε στους αποστόλους: «Μηδενὶ εἴπητε τὸ ὅραμα ἕως οὗ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἐκ νεκρῶν ἀναστῇ» (Μτ. 17: 9). Ο Ιησούς τους πρόσταξε να κρατήσουν στην καρδιά τους το μυστικό του οράματος. Η Μεταμόρφωση της ανθρώπινης φύσης δεν συντελείται με κανέναν άλλο τρόπο: ούτε με τον νου, ούτε με τις αισθήσεις, ούτε σωματικά μπορεί ο άνθρωπος να την βιώσει. Η Θεία δόξα έχει διαφορετική φύση. Δεν υπάρχει τίποτα παρόμοιο στον κτιστό κόσμο.

Τα λευκά ενδύματα και η λάμψη που περιγράφονται στη Μεταμόρφωση αποτελούν την εικόνα του τρόπου με τον οποίο γίνεται αντιληπτό το Θείο. Την αναπαριστάνουμε με σύμβολα: οι εικόνες περιβάλλουν το ναό, το εσωτερικό είναι διακοσμημένο με υφάσματα και λουλούδια – τα πάντα έχουν μια υλική εικόνα – μορφή και χρώμα. Αλλά το Θείο που φανερώθηκε στους μαθητές δεν είχε εικόνα: ούτε χρώμα, ούτε μυρωδιά, ούτε λάμψη, ούτε σκοτάδι – τίποτα. Κι αυτό, επειδή επρόκειτο για τη φανέρωση του Θεού. Αυτή μπορεί να γίνει αντιληπτή από τον άνθρωπο μόνο με έναν βαθύ εσωτερικό τρόπο.

Έχουμε μέσα μας τις απαρχές του Θείου – την ικανότητα να αναγνωρίζουμε τον άκτιστο Θεό, όταν αισθανόμαστε την παρουσία Του στη ζωή μας και όταν εμπιστευόμαστε τις μαρτυρίες των άλλων για αυτό. Ο άνθρωπος είναι επίσης σε θέση να αναγνωρίζει τη «δεξιά» του Θεού στην ομορφιά και τη σκοπιμότητα της φύσης.

Μπορεί κανείς να δοξάζει τον Θεό όχι τόσο με το έργο των χειρών του – με όμορφους εσωτερικούς χώρους ναών, εικόνες και άμφια – όσο με την πνευματική εσωτερική ανταπόκριση, νιώθοντας την παρουσία Του εκεί όπου ακούγεται η φωνή του Θεού.

Ο άνθρωπος είναι σε θέση να αναγνωρίζει τη «δεξιά» του Θεού στην ομορφιά και τη σκοπιμότητα της φύσης

Γιατί ο Απόστολος Πέτρος, χωρίς να ακολουθεί τις ιστορίες και τις πεποιθήσεις των άλλων, ο ίδιος έγινε μάρτυρας της φανέρωσης του Θεού και έγινε κοινωνός της άκτιστης δόξας Του – της φύσης της Θείας μεγαλοπρέπειας (βλ. Β΄ Πέτρου 1:16); Πώς μπορεί ο άνθρωπος να αναγνωρίσει τη δόξα του Θεού; Ο Πέτρος είδε το Θείο στον Χριστό και μέσα του ένιωσε τη συν-παρουσία μαζί Του. Είμαστε φτιαγμένοι κατ’ εικόνα του Θεού ακριβώς επειδή μοιάζουμε με τον Χριστό. Τουλάχιστον εξωτερικά…

Στον άνθρωπο έχει δοθεί η ικανότητα να αναγνωρίζει το Θείο. Γιατί ερχόμαστε στο ναό; Όχι μόνο για την κοινωνία, αλλά και για την απομόνωση. Άγιοι ασκητές, αγωνιστές και ερημίτες περνούσαν πολλές δεκαετίες στις ερήμους, προσεύχονταν και παρέμεναν στη χαρά της κοινωνίας, παρά την εξωτερική μοναξιά. Μάθαιναν να αναγνωρίζουν το Θείο μέσα τους, όπως αυτό είχε φανερωθεί στον Χριστό. Δεν είναι ο άνθρωπος, αλλά ο Θεός που αναπτύσσει αυτή την ικανότητα. Με το να απορροφά σταδιακά τον πιστό σ’ Αυτόν άνθρωπο, ο Χριστός, με το Σώμα και το Αίμα Του, τον καθιστά κοινωνό της άκτιστης Θείας φύσης. Ο Χριστός έδειξε στους μαθητές Του τη Μεταμόρφωση. Και τώρα, αυτήν την Θεία ικανότητα την εκδηλώνει η Εκκλησία. Τα μυστήρια της Εκκλησίας δεν μπορούν να μην αγγίζουν το μυστήριο του Θεού και τη Μεταμόρφωση του Χριστού.

Η Μεταμόρφωση του Κυρίου, εικόνα του 17ου αιώνα Οι μαθητές βλέπουν, λες και ξύπνησαν από τον ύπνο, τον άνθρωπο, με τον οποίο βρίσκονταν πάντα κοντά, χωρίς λευκά ενδύματα, χωρίς λάμψη και σύννεφο, κάτι που υποδήλωνε συμβολικά την παρουσία του Πνεύματος του Θεού. Δεν ακούγεται πλέον η φωνή του Πατέρα: «Οὗτός ἐστιν ὁ υἱός μου ὁ ἀγαπητός, ἐν ᾧ εὐδόκησα» (Μτ. 17: 5). Μπροστά στους μαθητές παρίσταται ξανά ο άνθρωπος, αλλά μέσα τους όλα έχουν αλλάξει. Ο Ιησούς είναι Θεάνθρωπος, τα όσα είχαν δει τους το υπενθυμίζει. Έχοντας έρθει σε επαφή με τη Θεότητα του Χριστού, τους αποκαλύφθηκε η ικανότητα να αναγνωρίζουν το Θείο. Το να το πουν αυτό στους άλλους είναι αδύνατο, όπως ακριβώς είναι αδύνατο να μεταδώσουμε την πίστη «κάνοντας» τους άλλους να πιστέψουν.

Όταν ο Θεός αγγίζει μυστηριωδώς την καρδιά του ανθρώπου και τον ελκύσει για να Τον ακολουθεί, τότε οι άνθρωποι πλησιάζουν ο ένας τον άλλον και αποτελούν κοινότητα, ενορία και εκκλησία, και μοιράζονται το μυστήριο της Θείας κοινωνίας. Αυτό είναι αδύνατο να επιβληθεί. Μόνο μέσα από εσωτερική προσπάθεια, την άσκηση της νηστείας και της προσευχής, φτάνουμε σταδιακά στη συνάντηση με τον Ζώντα Θεό. Συν-μεταμορφωνόμαστε εν Χριστώ, όταν ο ίδιος ο Θεός αποκαλύπτεται όπως Είναι. Είναι αμέτρητα ανώτερος από κάθε ύπαρξη και δημιουργία και είναι αδύνατο να Τον δούμε και να Τον γνωρίσουμε με οποιονδήποτε άλλο τρόπο.

Ο Χριστός, με το που ίδρυσε την Εκκλησία για τη διαδοχή της πίστης, με την Ανάστασή Του από τους νεκρούς, «εφοδίασε» τον άνθρωπο με την τελευταία του ελπίδα. Φτάνοντας σε μια λογική ηλικία, ο κάθε άνθρωπος αναρωτιέται: «Γιατί ζω και πού πηγαίνω; Τι θα συμβεί όταν αφήσω την τελευταία μου πνοή;». Ο Χριστός διαβεβαιώνει: «Θα σε υποδεχτώ, μόνο μην εγκαταλείψεις την πίστη σου, ακόμη και αν αυτή δεν μπορεί να αποδειχθεί ή να διαψευστεί».

Το κατώφλι της ζωής και του θανάτου δεν διακόπτει τη συνάντηση με τον Χριστό: αν Τον γνωρίσαμε σε αυτή τη ζωή, θα Τον αναγνωρίσουμε εύκολα και αλλού

Το κατώφλι της ζωής και του θανάτου δεν διακόπτει τη συνάντηση με τον Χριστό: αν Τον γνωρίσαμε σε αυτή τη ζωή, θα Τον αναγνωρίσουμε εύκολα και αλλού. Αν δεν υπήρξε η εμπειρία της συνάντησης, η μετάβαση θα είναι δοκιμασία, και μόνο ο Θεός ξέρει αν την περάσουμε ή όχι. Η κρίση Του είναι η τελευταία, και γι’ αυτό λένε ότι είναι Φοβερή. Οδηγούμενοι από το χέρι του μεταμορφωμένου Χριστού, μπορούμε να εισέλθουμε στην Ανάστασή Του μέσω της Μεταμόρφωσής Του: στα μυστήρια του Χριστού, μπορούμε να βιώσουμε με αποστολικό τρόπο τη Μεταμόρφωση και να γευτούμε την Ανάσταση. Την ώρα που ένας άνθρωπος δεν μπορεί να το πει αυτό αξιόπιστα σε κανέναν, η καρδιά του έχει ήδη αποδεχτεί τα πάντα, έχει χαρεί και έχει ηρεμήσει.

Πώς μπορούμε να δούμε τον Θεό;

«Οὐ μή με ἴδητε ἀπ᾿ ἄρτι ἕως ἂν εἴπητε,
εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος ἐν ὀνόματι Κυρίου!»
(Μτ. 23: 39)

Είναι αδύνατο για τον άνθρωπο να δει τον Θεό. Αλλά ο Υιός που στάλθηκε από τον Ίδιο προφέρει θεϊκά λόγια με ανθρώπινη γλώσσα και αποκαλύπτει την αλήθεια του Θεού για την παραμονή σε αυτόν τον κόσμο: «Οὐαὶ ὑμῖν, γραμματεῖς καὶ Φαρισαῖοι ὑποκριταί, ὅτι οἰκοδομεῖτε τοὺς τάφους τῶν προφητῶν καὶ κοσμεῖτε τὰ μνημεῖα τῶν δικαίων» (Μτ. 23:29). Καταγγέλλει κυρίως την υποκρισία του λαού και των ηγετών του, υπενθυμίζοντας ότι πριν χτίσουν μνημεία στους προφήτες, τούς λιθοβολούσαν.

Στην ορθόδοξη παράδοση συνηθίζεται να τιμάται με ευλάβεια η μνήμη των Οσίων που δόξασαν τον Χριστό με τη ζωή, τη νηστεία και την προσευχή τους. Τα λείψανα των Οσίων που αναπαύονται στα μακρινά σπήλαια συχνά διατηρούν τη θερμοκρασία ενός ζωντανού ανθρώπινου σώματος. Αυτό φέρνει στο νου μια σαφή και απλή ανθρώπινη σκέψη, την οποία επιβεβαιώνει και ενισχύει η Λειτουργία. Το μυστήριο της λειτουργικής κοινωνίας, που πάντοτε τελείται από τον ίδιο τον Χριστό, συντελείται με την παραμονή μας μαζί Του. Είναι η κοινωνία με τον ζώντα Άνθρωπο, και όχι με εκείνον που έφυγε για πάντα και που ενοχλούσε με την παρουσία Του τους άρχοντες και το λαό, αλλά οι οποίοι του στόλισαν τον τάφο.

Όπως και οι προφήτες του παρελθόντος, ο Χριστός επέπληττε και οι άνθρωποι ήθελαν να Τον ξεφορτωθούν, όπως ξεφορτώνονταν τους προφήτες. Δεν ήταν εύκολο να αποδεχτούν τη Θεία αγιότητα και την παρουσία του ζώντος Θεού στον άνθρωπο και του ζώντος ανθρώπου στο Θείο. Δεν ταίριαζε με την έννοια της Θεότητας. Ο Θεός είναι πάντα στον Ουρανό, απείρως μακρινός, ακατάληπτος και αόρατος: είναι ευκολότερο και σαφέστερο να ζει κανείς με αυτόν τον τρόπο. Μπορεί κανείς να οργανώνει τη ζωή του, σύμφωνα με τους δικούς του κανόνες, και να ισχυρίζεται ότι αυτοί είναι θεϊκοί κανόνες.

Κάποτε οι θεϊκοί κανόνες δόθηκαν από τους αγίους ανθρώπους και τους προφήτες. Αιώνες αργότερα «κατακλύστηκαν» τόσο πολύ από τον ανθρώπινο νόμο – την παράδοση των γερόντων, ώστε επισκίασαν στους Φαρισαίους και τους νομικούς της εποχής εκείνης τον Ζωντανό Θεό μέσα στον ζωντανό άνθρωπο. Σταύρωσαν τον απεσταλμένο από τον Θεό. Είναι σημαντικό να αντιληφθούμε με την πίστη ότι ο Χριστός, που σταυρώθηκε «με τα χέρια των ανόμων», έγινε άνθρωπος και αποκάλυψε τον Θεό στους ανθρώπους εν πληρότητι, όταν αναστήθηκε με την Θεότητα και την ανθρωπινότητά Του. Αν δεν Τον αποδεχτούμε ζώντα «εδώ και τώρα», δεν θα Τον δούμε με άλλον τρόπο. Αντί να «χτίζουμε μνημεία», δηλαδή να δημιουργούμε μόνο «υλικά αντικείμενα» για τη λατρεία Του, θα πρέπει να στρέψουμε την καρδιά μας σ’ Αυτόν και, τιμώντας Τον ευχαριστιακά, να αναφωνήσουμε: «Εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος ἐν ὀνόματι Κυρίου· ὡσαννὰ ἐν τοῖς ὑψίστοις!» (Μτ. 21:9).

Το κύριο περιεχόμενο και νόημα της Ευχαριστίας βρίσκει απήχηση με φυσικό τρόπο στον άνθρωπο – δεν τιμούμε ένα αντικείμενο ή μια ιδέα, αλλά λατρεύουμε τον Ζωντανό Θεό. Ο Θεός ζει μέσα μας και ανάμεσά μας, γεμίζει με τον εαυτό Του τη ζωή και τις ανθρώπινες καρδιές με την πανηγυρική επευφημία: «Εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος ἐν ὀνόματι Κυρίου!» Και τα άφθαρτα λείψανα με τη θερμοκρασία του ανθρώπινου σώματος «φωνάζουν» στους ανθρώπους: είναι Ζων. Ο άνθρωπος είναι άξιος να τιμάται εν Χριστώ!

Δεν πρέπει να γινόμαστε ξανά σαν τους «Φαρισαίους και γραμματείς» που προσκυνούσαν τάφους γεμάτους οστά, ή να λατρεύουμε «το σανίδι και το χρώμα» των εικόνων και την πέτρα των αγαλμάτων. Στην εικόνα προσκυνά κανείς το πρόσωπο: την εικόνα Εκείνου που είναι η φανέρωση της θεανθρώπινης τελειότητας. Η τελειότητα είναι πρώτα απ’ όλα η ζωή στον ίδιο τον άνθρωπο. Αντιλαμβανόμενοι τη ζωή ως τέτοια, προσβλέπουμε πιστά στον Θεό και αναφωνούμε αδιάκοπα τα θαυμαστά λόγια: «Εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος ἐν ὀνόματι Κυρίου»! – Εκείνος που στάλθηκε από τον Θεό και που έχει Θείο και ανθρώπινο όνομα. Με την πίστη σ’ Αυτόν, ο Θεός έγινε ορατός και προσιτός, έγινε καταληπτός και γνωστός εν Χριστώ Ιησού, τον οποίο και απέστειλε.