Η Μικρασιατική εκστρατεία και καταστροφή: Η πορεία προς το Σαγγάριο ( Αύγουστος1921)– [Ολιστική προσέγγιση] – Β’ Μέρος
Ιωάννης Βελιτσιάνος
Διδάκτωρ Αριστοτελείου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης
συνέχεια του προηγούμενου άρθρου,
Επιχειρώντας μια ολιστική προσέγγιση του παραπάνω κειμένου, οδηγούμαστε στα παρακάτω συμπεράσματα: Τα κύρια προβλήματα που συνάντησε ο ελληνικός στρατός στην ενδοχώρα της Ανατολίας, εκτός από τις κατεστραμμένες γέφυρες, ήταν ο ανεφοδιασμός και οι συγκοινωνίες με τα μετόπισθεν, σ’ αντίθεση με τους Τούρκους όπου η επικοινωνία με τα δικά τους μετόπισθεν ήταν άρτια. Επίσης γινόταν τιτάνιες προσπάθειες του ελληνικού στρατού να κατασκευάσουν γέφυρες εκστρατείας για να περάσουν τους παραποτάμους του Σαγγαρίου
[βλ. Εικ. Η διάβαση του ποταμού Σαγγαρίου, προερχόμενη από το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο Αθηνών].
Από την πλευρά των Τούρκων, ο Κεμάλ συγκέντρωσε όλες τις δυνάμεις ανατολικά του Σαγγαρίου, προχώρησε στην οχύρωση της περιοχής, διέθετε καλές συγκοινωνίες με τα μετόπισθεν στην περιοχή της Άγκυρας, εξασφάλισε άριστη παρατήρηση προς τα δυτικά και ανατολικά. Αυτό επιτεύχθηκε, διότι βρισκόταν εναλλασσόμενοι ορεινοί όγκοι. Οι ορεινοί όγκοι προσφέρονταν για αρθρωτή άμυνα και το σχέδιο των Τούρκων προέβλεπε σε φθορά και φυσική εξάντληση των Ελλήνων και στη συνέχεια εκτέλεση αντεπιθέσεως με συμπαγείς δυνάμεις εναντίον του ελληνικού στρατού.
Επίσης σε διπλωματικό επίπεδο, οι Κεμαλικοί προέβησαν στις παρακάτω τρεις συμφωνίες, οι οποίες έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στον Μικρασιατικό πόλεμο:
1ον. Στις 25 Φεβρουαρίου – 10 Μαρτίου 1921, οι Κεμαλικοί υπέγραψαν συμφωνία ανακωχής των εχθροπραξιών με τους Γάλλους στην Κιλικία,1 ενώ εγκρίθηκε η συμμετοχή Γάλλων βιομηχάνων στις σιδηροδρομικές επιχειρήσεις της Τουρκίας.
2ον Έξι μέρες αργότερα, οι Κεμαλικοί υπέγραψαν συμφωνία με τους Μπολσεβίκους(Συνθήκη της Μόσχας)2.
Και 3ον, την άνοιξη του 1921 υπογράφτηκε και η ιταλοτουρκική συμφωνία (ΣύμφωνοSforza-Bekir Sami), που προέβλεπε παραχωρήσεις σε ιταλικές εταιρείας στην Τουρκία σε αντάλλαγμα για την άδεια προμήθειας οπλισμού από τους Κεμαλικούς στην ιταλική Ζώνη της Αττάλειας3.
Η μάχη του Σαγγάριου ποταμού(10 έως 29 Αυγούστου1921)
[Βλ .Εικ. Η μάχη του Σαγγάριου, προερχόμενη από το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο Αθηνών]
Με βάση τις πληροφορίες από την εφημερίδα “Πρώτο Θέμα” (Μιχάλης Στούκας)4:“Το πρωί της 10ης Αυγούστου, άρχισε η γενική επίθεση με σκοπό την επίτευξη ρήγματος στο τουρκικό μέτωπο και την υπερκέραση του από τα ανατολικά. Οι πρώτες επιθέσεις υπήρξαν νικηφόρες παρά τη λυσσαλέα αντίσταση των Τούρκων. Οι μάχες ήταν σκληρές. Οι απώλειες εκατέρωθεν πολύ σημαντικές. Η τουρκική άμυνα είχε ενισχυθεί. Στις 28 Αυγούστου εκδηλώθηκε σφοδρή τουρκική αντεπίθεση, η οποία αποκρούστηκε. Το βράδυ τις 29ης Αυγούστου ο Κεμάλ ανέστειλε τις επιχειρήσεις. Όμως στις 30 και 31 Αυγούστου οι ελληνικές δυνάμεις μετακινήθηκαν δυτικά του Σαγγαρίου, στις παλιές τους θέσεις στο Εσκί Σεχίρ. Η μάχη για την κατάληψη της Άγκυρας είχε χαθεί… Οι απώλειες ήταν μεγάλες κι από τις δύο πλευρές. Ο Στρατός μας είχε 208 νεκρούς αξιωματικούς, 3.469 νεκρούς στρατιώτες, 713 τραυματίες αξιωματικούς,18.156 στρατιώτες τραυματίες και 354αγνοούμενους. Σύνολο: 22.900 άνδρες εκτός μάχης. Η τουρκική πλευρά είχε: 135 νεκρούς αξιωματικούς, 2.074 νεκρούς στρατιώτες,571 τραυματίες αξιωματικούς, 9.582 στρατιώτες τραυματίες και 5.070 αγνοούμενους (τακτικός στρατός). Σημαντικές ήταν οι απώλειες των ατάκτων: περίπου 160 νεκροί αξιωματικοί,900 νεκροί στρατιώτες, 230 τραυματίες αξιωματικοί και 3.650 τραυματίες στρατιώτες…”
O Ελληνικός Στρατός έπρεπε να κινηθεί προς τα ανατολικά ή όχι;
Μ’ αφορμή το ερώτημα-δίλημμα, εάν ο Ελληνικός Στρατός έπρεπε να κινηθεί προς τα ανατολικά ή όχι, παραθέτουμε κάποιες ιστορικές πληροφορίες, ο οποίες θα μπορούσαν ενδεχομένως να ενισχύσουν το γνωστικό μας πεδίο, προς ανάπτυξη της κριτικής μας σκέψης.
Παραθέτουμε, σχετικές ιστορικές πληροφορίες: “Στις13 Ιουλίου 1921, ο Αρχιστράτηγος Παπούλας συγκάλεσε πολεμικό συμβούλιο στην Κιουτάχεια, με συμμετοχή του επιτελάρχη, Συνταγματάρχη Πάλλη, του Υπαρχηγού και διευθυντή του 3ου γραφείου Συνταγματάρχη Σαρηγιάννη και του διευθυντή του 4ου γραφείου ανεφοδιασμού και μεταφορών Αντισυνταγματάρχη Σπυρίδωνος .Ο Σαρηγιάννης θεωρεί ότι κάτι τέτοιο αποτελεί επιτακτική ανάγκη. Αντίθετα, ο Σπυρίδωνος πιστεύει ότι θα υπάρχουν προβλήματα ανεφοδιασμού και η πορεία μέσα από την αφιλόξενη Αλμυρά Έρημο, θα είναι πολύ δύσκολη. Ο Πάλλης συμφωνεί με τον Σαρηγιάννη ,ενώ ο Σπυρίδωνος παραθέτει στοιχεία που αποδεικνύουν το ανέφικτο του ανεφοδιασμού της Στρατιάς και υποβάλλει την παραίτησή του, που δεν γίνεται αποδεκτή.
Καθώς διαπιστώθηκε ότι οι κεμαλικές δυνάμεις δεν είχαν εκμηδενιστεί, αποφασίστηκε ομόφωνα η συνέχιση της επιθετικής πορείας μέχρι τον Σαγγάριο. Ενστάσεις, αναιμικές φημολογείται ότι είχε μόνο ο Κωνσταντίνος. Το πολεμικό συμβούλιο, ήταν επεισοδιακό. Χαρακτηριστική είναι η διαφωνία μεταξύ του Δούσμανη και του Θεοτόκη. Ο πρώτος υποστήριζε ότι ο Ελληνικός Στρατός δεν έπρεπε να σταματήσει στην Άγκυρα, αλλά να φτάσει στον ποταμό Άλη. Εκνευρισμένος ο Θεοτόκης του απάντησε σκωπτικά: “Εσύ θες σιγά – σιγά να φτάσουμε στην Περσία”. Κρίνεται απαραίτητη η μεταφορά των βάσεων εφοδιασμού από τη Σμύρνη στα Μουδανιά, που όμως δεν είχε ακόμα ξεκινήσει. Πρόκειται, σύμφωνα με τον Βίκτωρα Δούσμανη, για ασυγχώρητη αμέλεια της διοίκηση της Στρατιάς, που προκαλεί επιβράδυνση της επιθετικής πορείας της Στρατιάς, για 21 μέρες μετά τις 8 Ιουλίου”5.
[Βλ .Εικ. Πολεμικό συμβούλιο στην Κιουτάχεια, προερχόμενη από το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο Αθηνών]
Αντί επιλόγου
Οι διχογνωμίες των Ελλήνων, οι πολιτικές σκοπιμότητες, ο ασταθής ρόλος των συμμάχων, οι πολιτικές αντιπαλότητες βενιζελικών και αντιβενιζελικών και η διάσταση απόψεων της πολεμικής ηγεσίας των Ελλήνων, έφεραν καθυστερήσεις και έδωσαν πολύτιμο χρόνο στους Τούρκους για ανασυγκρότηση και ανεφοδιασμό.
Όμως λαμβάνοντας υπόψη τις αντίξοες συνθήκες, τη λυσσαλέα αντίσταση των Τούρκων, και παρά τη δυσμενή για τους Έλληνες τελική έκβαση της επιχείρησης, η ανδρεία και η αντοχή του Ελληνικού Στρατού, προκάλεσαν τον παγκόσμιο θαυμασμό. Ο Γάλλος ιστορικός Ντριό έγραψε: “Οι Έλληνες επιτέθηκαν με μεγαλειώδη ορμή και πραγματοποίησαν πραγματικό άθλο. Παρά τις δυσχέρειες, την ανεπάρκεια του εφοδιασμού και την δίψα, κατόρθωσαν να εισδύσουν τις εχθρικές θέσεις, να περάσουν τον Σαγγάριο και να ανοίξουν τον δρόμο για την Άγκυρα”6.
1Αφιέρωμαστα 100 χρόνια από την Μικρασιατική Καταστροφή, https://rethnea.gr/afieroma-sta-100-chronia-tin-mikrasiatiki-katastrofi/
2Βλ.Περισσότερα, Η ολέθρια για την Ελλάδα συνεργασία Λένιν– Κεμάλ -https://www.protothema.gr/stories/article/669852/i-olethria-gia-tin-ellada-sunergasia-lenin-kemal/
3Από τη Μεγάλη Ιδέα στη Μεγάλη Καταστροφή(Χρονολόγιο),https://rethnea.gr/afieroma-sta-100-chronia-tin-mikrasiatiki-katastrofi/
4https://www.protothema.gr/stories/article/1156109/mikrasiatiki-ekstrateia-i-poreia-pros-tin-agura-i-mahi-tou-saggariou-potamou-kalokairi-1921.
5Ιστορία του Ελληνικού Έθνους της Εκδοτικής Αθηνών, τόμ. 34, 16η έκδ. σ.176.
6https://www.protothema.gr/stories/article/1156109/mikrasiatiki-ekstrateia-i-poreia-pros-tin-agura-i-mahi-tou-saggariou-potamou-kalokairi-192.
