Κάποτε το Ιράν ήταν φιλοσιωνιστικό! Κι όμως πριν από 45 χρόνια ήταν στενοί σύμμαχοι – Το Ισραήλ είχε στείλει οπλισμό 3 δισ δολ στο Ιράν για τον πόλεμο με το Ιράκ

Η σημερινή ρητορική μίσους και το θερμό πολεμικό κλίμα ανάμεσα στο Ιράν και το Ισραήλ ίσως να κάνουν πολλούς να ξεχνούν ένα κρίσιμο ιστορικό γεγονός: τα δύο κράτη υπήρξαν κάποτε στενοί σύμμαχοι, με στρατιωτική, οικονομική και τεχνολογική συνεργασία σε βάθος δεκαετιών.
Η σημερινή γεωπολιτική σύγκρουση, όσο ακραία κι αν μοιάζει, έχει βαθιές ρίζες και μεταλλάξεις που αντανακλούν τη σύγκρουση ιδεολογιών, συμμαχιών και συμφερόντων.

Ιστορική συγκατοίκηση: Από τον Κύρο τον Μέγα στο Σάχη της Περσίας

Οι δεσμοί του Ιουδαϊσμού με το σημερινό Ιράν χρονολογούνται από την εποχή του Κύρου του Μεγάλου, του Πέρση βασιλιά που απελευθέρωσε τους Εβραίους από τη βαβυλωνιακή αιχμαλωσία.

Αιώνες αργότερα, η εβραϊκή κοινότητα άνθισε υπό τη δυναστεία των Pahlavi (1925–1979), ιδιαίτερα την εποχή του Σάχη Reza Pahlavi ο οποίος προώθησε την ελευθερία των θρησκευτικών μειονοτήτων και επέτρεψε στους Εβραίους να συμμετέχουν ενεργά στην επιστήμη, την ιατρική και την πολιτική.

Η «Μυστική Συμμαχία»: Οικονομία, πυρηνικά και ασφάλεια

Παρά τις δημόσιες αποστάσεις από το Ισραήλ, η κυβέρνηση του Σάχη διατηρούσε στενές σχέσεις με την εβραϊκή χώρα.

Η συνεργασία περιλάμβανε:

• Τεράστιες εξαγωγές πετρελαίου από το Ιράν μέσω του λιμανιού του Eilat.

• Κατασκευή αγωγού (Eilat–Ashkelon) για την παράκαμψη της Διώρυγας του Suez.

• Συμμετοχή σε κοινά στρατιωτικά προγράμματα όπως το Project Flower (αντιαεροπορικά και αντιπλοϊκά συστήματα)

• Χρηματοδότηση από το Ιράν του ισραηλινού προγράμματος μαχητικών Lavi

• Κοινό ενδιαφέρον για την αποδυνάμωση του Ιράκ και ενίσχυση Κούρδων αυτονομιστών

Το Ισραήλ θεωρούσε το Ιράν στρατηγικό εταίρο κατά των Αράβων και του Σοβιετικού μπλοκ, ενώ το Ιράν εκτιμούσε την ισραηλινή τεχνογνωσία και την πρόσβαση στη δυτική τεχνολογία μέσω Τελ Αβίβ.

Η Ισλαμική Επανάσταση και το ξεκαθάρισμα λογαριασμών

Το 1979, η Ισλαμική Επανάσταση ανέτρεψε το καθεστώς του Σάχη και έφερε στην εξουσία τον Ayatollah Khomenei.


Μέσα σε λίγες εβδομάδες:

• Οι διπλωματικές σχέσεις με το Ισραήλ διακόπηκαν
• Το πρώην ισραηλινό κτήριο της πρεσβείας στην Τεχεράνη παραδόθηκε στην Οργάνωση για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (PLO)
• Άρχισε η δίωξη της εβραϊκής κοινότητας (εκτελέσεις, κατασχέσεις, μαζική έξοδος)
• Η ρητορική κατά του Ισραήλ έγινε πυλώνας του νέου καθεστώτος
Ο ίδιος ο Khomenei χαρακτήρισε το Ισραήλ καρκίνωμα στη Μέση Ανατολή.

Από τότε, η αντιπαλότητα πήρε υπαρξιακές διαστάσεις.

Κρυφή συνεργασία στη σκιά πολέμων

Παρά την επίσημη ρήξη, η γεωπολιτική αναγκαιότητα φέρνει συχνά περίεργες συμμαχίες.
Κατά τη διάρκεια του Πολέμου Ιράν–Ιράκ (1980–1988), το Ισραήλ προμήθευσε μυστικά οπλισμό αξίας 3 δισ. δολαρίων στην Τεχεράνη.
Το κοινό μίσος για τον Saddam Hussein ένωσε και πάλι προσωρινά τους δύο «εχθρούς».
Το Ισραήλ είδε την ευκαιρία να αποδυναμώσει το Ιράκ.
Η Mossad και άλλες ισραηλινές υπηρεσίες φέρονται να μεσολάβησαν για την παροχή ακόμα και αμερικανικών όπλων στο Ιράν – παρά το embargo.

Από την αντιπαλότητα στην άμεση σύγκρουση

Από τη δεκαετία του 1990, η Τεχεράνη άρχισε να στηρίζει έμπρακτα οργανώσεις όπως η Hezbollah και η Hamas, ενισχύοντάς τες οικονομικά, ιδεολογικά και στρατιωτικά.
Η ανάπτυξη του πυραυλικού προγράμματος Shahab-3 με εμβέλεια που αγγίζει το Ισραήλ, και οι προσπάθειες εμπλουτισμού ουρανίου, προκάλεσαν διαρκή ανησυχία στο Τελ Αβίβ.
Ο ισραηλινός πρωθυπουργός Benjamin Netanyahu τονίζει: «Ο εχθρός μας δεν είναι ο ιρανικός λαός αλλά το θεοκρατικό καθεστώς της Τεχεράνης».
Η Mossad ανέλαβε δολοφονίες επιστημόνων ενώ το 2024 και 2025, οι εχθροπραξίες έχουν εξελιχθεί σε ανοιχτή, υψηλής τεχνολογίας στρατιωτική σύγκρουση.

Τι μας διδάσκει το παρελθόν για το αύριο;

Η ιστορία των ιρανο-ισραηλινών σχέσεων αποδεικνύει ότι κανένας εχθρός δεν είναι αιώνιος και καμία συμμαχία δεν είναι δεδομένη.
Όταν το συμφέρον το απαιτεί, ακόμη και τα πιο αντιθετικά καθεστώτα μπορεί να συνυπάρξουν ή να συνεργαστούν προσωρινά.
Ωστόσο, το παρόν δείχνει ότι οι ιδεολογικές αγκυλώσεις και η γεωπολιτική υπερβολή έχουν αντικαταστήσει τη ρεαλιστική διπλωματία.
Καθώς το Ισραήλ επιχειρεί να διατηρήσει την περιφερειακή του κυριαρχία και το Ιράν διεκδικεί ρόλο πολιτισμικής και γεωπολιτικής δύναμης στον ισλαμικό κόσμο, η σύγκρουση φαίνεται αναπόφευκτη – και ίσως ανεξέλεγκτη.
Αν ο 21ος αιώνας πρόκειται να αναδείξει έναν νέο τύπο παγκόσμιου διπολισμού – μεταξύ Δύσης και Ανατολής, ΗΠΑ–Ισραήλ και BRICS, χριστιανικού φιλελευθερισμού και πολιτικού ισλάμ – τότε η αντιπαράθεση Ιράν–Ισραήλ είναι το προοίμιο μιας νέας παγκόσμιας αναμέτρησης.
Το μόνο ερώτημα είναι αν η ιστορία μπορεί να επαναληφθεί με ρόλους διαφορετικούς, αλλά με την ίδια ελπίδα: τη συμβίωση και τον ρεαλισμό, πριν να είναι πολύ αργά.

www.bankingnews.gr