Ο Χριστός, μιλώντας κάποτε στους μαθητές Του για την Ημέρα της Κρίσεως, είπε: τότε δύο ἔσονται ἐν τῷ ἀγρῷ, ὁ εἷς παραλαμβάνεται καὶ ὁ εἷς ἀφίεται· δύο ἀλήθουσαι ἐν τῷ μυλῶνι, μία παραλαμβάνεται καὶ μία ἀφίεται (Μτ. 24, 40-41). Προκαλεί το ενδιαφέρον ο ίδιος ο τρόπος με τον οποίον εκφράζεται ο Σωτήρας: άνθρωποι με πολύ παρεμφερές είδος απασχόλησης, με τον ίδιο τρόπο ζωής μπορούν να έχουν στα μάτια του Θεού εντελώς διαφορετική αξιολόγηση. Σύμφωνα με τις ερμηνείες των αρχαίων αγίων πατέρων για το συγκεκριμένο εδάφιο, η διάκριση θα γίνει με βάση το σχήμα «πιστός-άπιστος, δίκαιος-άδικος». Ωστόσο, ο Άγιος Θεοφάνης ο Έγκλειστος έχει μια ιδέα που μας επιτρέπει να δούμε αυτούς τους ευαγγελικούς στίχους από μια ελαφρώς διαφορετική οπτική γωνία.

Άνθρωποι με τον ίδιο τρόπο ζωής μπορούν να έχουν στα μάτια του Θεού διαφορετική αξιολόγηση

Στο βιβλίο του «Ο Δρόμος Της Ζωής. Γράμματα σε μια ψυχή», ο Άγιος Θεοφάνης αναπτύσσει την άποψη ότι κάθε άνθρωπος έχει τη ζωή του σώματος, τη ζωή της ψυχής και τη ζωή του πνεύματος. Η ζωή του σώματος είναι η ενεργή, εξωτερική πλευρά της ύπαρξής μας που είναι ορατή από τους άλλους ανθρώπους. Η ζωή της ψυχής καθορίζεται από τις σκέψεις, με βάση τις οποίες πραγματοποιούνται όλες οι πράξεις μας. Οι δε σκέψεις τρέφονται με μυστικές διαθέσεις της καρδιάς και από αυτές γεννιούνται όλες οι ιδέες και όλα τα σχέδιά μας. Αυτές ακριβώς οι βαθιές πνευματικές αισθήσεις, το σύνολο των συναισθημάτων και των επιθυμιών της καρδιάς είναι που συνιστούν την πνευματική ζωή. Ανάλογα με την ποιότητα της πνευματικής ζωής ο Θεός θα κάνει την κρίση Του, όπως γράφει ο Απόστολος Παύλος: ἐν ἡμέρᾳ ὅτε κρινεῖ ὁ Θεὸς τὰ κρυπτὰ τῶν ἀνθρώπων (Ρωμ. 2:16). Ίσως, τα κρυπτά των ανθρώπων είναι εκείνη η πνευματική ζωή, για την οποία μιλάει ο Άγιος Θεοφάνης.

Στη συνέχεια ο Άγιος Θεοφάνης γράφει ότι η ζωή του πνεύματος, με τη σειρά του, μπορεί να διακριθεί σε τέσσερις κατηγορίες. Η πρώτη κατηγορία είναι το πνεύμα θείου φόβου και ευλάβειας. Ο φορέας ενός τέτοιου πνεύματος έχει πρόθεση να ευαρεστεί τον Θεό και φοβάται περισσότερο από οτιδήποτε άλλο να μην πικράνει τον Ουράνιο Πατέρα. Ο φορέας του φίλαυτου, αυτάρεσκου πνεύματος κάνει ακριβώς τα ίδια, αλλά με σημείο αναφοράς τον εαυτό του, δηλαδή ευαρεστεί τον εαυτό του και πολύ φοβάται μην και πικράνει τον εαυτό του. Αυτός που έχει το φιλόκοσμο πνεύμα υπηρετεί τον κόσμο και αγαπά τον κόσμο (η λέξη «κόσμος» αναφέρεται εδώ με την έννοια της εν γένει αμαρτίας, ως το σύμπαν χωρίς τον Θεό). Τους ανθρώπους δε της τέταρτης κατηγορίας ο Άγιος Θεοφάνης τους ονομάζει μετέωρους, δηλαδή ούτε θερμούς ούτε ψυχρούς.

Ο Άγιος Θεοφάνης γράφει ότι οι περισσότεροι χριστιανοί διακατέχονται από αυτό το πνεύμα. «Φαινομενικά δεν εναντιώνονται στον Θεό ούτε Τον αρνούνται, αλλά και δεν έχουν καμιά σοβαρή πρόθεση να Τον ευαρεστήσουν. Πηγαίνουν ίσως κάπου-κάπου στην εκκλησία· πηγαίνουν, φεύγουν, μα δεν μετανοούν. Κάνοντας – όσοι κάνουν – και καμιά τυπική προσευχούλα στο σπίτι, αισθάνονται ικανοποιημένοι· έχουν εκπληρώσει το «καθήκον» τους… Ενώ δεν είναι φανερά εγωιστές και φίλαυτοι, βρίσκουν πάντα κάποια εύλογη αιτία για να αποφύγουν κάθε θυσία και να προστατέψουν τα ατομικά τους συμφέροντα. Ενώ, επίσης, δεν είναι κραυγαλέα ματαιόσχολοι, τέρπονται με κοσμικές διασκεδάσεις… Αδιαφορούν για την ευαρέστηση του Θεού και για τη σωτηρία τους»^[1].

Το πώς ο Θεός βλέπει τις τρεις πρώτες κατηγορίες δεν χρειάζεται να κάνουμε υποθέσεις. Εκεί τα πράγματα είναι πολύ ξεκάθαρα. Αλλά, πώς βλέπει ο Θεός τους μετέωρους; Φαίνεται ότι όσοι εκφράζουν ένα τέτοιο πνεύμα είναι ακόμη πιο αντιπαθείς στον Θεό από τους ανθρώπους που είναι ξεκάθαρα άθεοι. Ο Θεός αποστρέφεται και αποδοκιμάζει τέτοιους ανθρώπους, λέει ο Άγιος Θεοφάνης. Για αυτούς είπε ο Χριστός στην Αποκάλυψη: «οἶδά σου τὰ ἔργα, ὅτι οὔτε ψυχρὸς εἶ οὔτε ζεστός… μέλλω σε ἐμέσαι ἐκ τοῦ στόματός μου (Αποκ. 3, 15-16). Η οργή του Θεού θα πέσει πάνω στους μετέωρους. Το πνεύμα αυτό ίσως μπορεί να οριστεί ως πνεύμα χλιαρότητας.

Εδώ έρχονται στη σκέψη μας τα λόγια του Σωτήρα για την Ημέρα της Κρίσεως: τότε δύο ἔσονται ἐν τῷ ἀγρῷ, ὁ εἷς παραλαμβάνεται καὶ ὁ εἷς ἀφίεται· δύο ἀλήθουσαι ἐν τῷ μυλῶνι, μία παραλαμβάνεται καὶ μία ἀφίεται (Μτ. 24, 40-41). Παρά το γεγονός ότι οι άνθρωποι θα παρουσιάζουν απόλυτη ομοιότητα στις πράξεις και στον τρόπο ζωής τους, θα λάβουν από τον Θεό διαφορετικές ανταμοιβές, επειδή κινούνταν από διαφορετικά πνεύματα. Εδώ, το βασικό θέμα είναι ότι δεν μιλάμε για εξωτερικές δραστηριότητες, οι οποίες μπορεί να είναι πολύ παρόμοιες, αλλά για το εσωτερικό περιεχόμενο των λόγων και των πράξεων. Και κανείς άλλος εκτός από τον Θεό δεν μπορεί να το βλέπει αυτό.

***

Βεβαίως, οι σκέψεις του Αγίου Θεοφάνη μας κάνουν να αναρωτηθούμε ιδιαίτερα για το μετέωρο πνεύμα, καθώς δεν μπορεί κανείς να μην αναγνωρίσει σημάδια αυτού του πνεύματος στη ζωή του. Κάπως έτσι ζούμε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής μας, με μισή καρδιά και χωρίς ιδιαίτερη προσπάθεια, όντως, μετέωροι, «ούτε ζεστοί ούτε ψυχροί». Και φαίνεται ότι καταλαβαίνουμε τα πάντα και φοβόμαστε μπροστά στον Θεό, αλλά δεν έχουμε τη δύναμη να διορθώσουμε τη ζωή μας σύμφωνα με το πνεύμα του φόβου του Θεού. Ή δεν έχουμε την επιθυμία, ή, ίσως, η πίστη μας είναι λίγη. Είναι δύσκολο να το καταλάβουμε. Μάλλον, το μετέωρο πνεύμα εκδηλώνεται, όταν ένας άνθρωπος παραμένει στην Εκκλησία για χρόνια χωρίς πνευματική ανάπτυξη και χωρίς να αλλάζει σχεδόν στην ψυχή του. Μοιάζει να καταλαβαίνει τα πάντα, αλλά δεν μπορεί να κάνει κάτι για αυτό.

Κάπως έτσι ζούμε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής μας, με μισή καρδιά και χωρίς ιδιαίτερη προσπάθεια, όντως, μετέωροι, «ούτε ζεστοί ούτε ψυχροί»

Είναι εκπληκτικό: μπορεί κάποιος να είναι φαινομενικά «καλός» άνθρωπος, καλοπροαίρετος, εξυπηρετικός, εργατικός, αλλά ως χριστιανός να παραμένει στο «ούτε θερμός ούτε ψυχρός». Εξωτερικά όλα μπορεί να είναι όμορφα. Ωστόσο, αν κάτω από την καλή εμφάνιση υπάρχουν ακάθαρτες κινήσεις της καρδιάς, ή ακόμα χειρότερα, μια κρυφή αδιαφορία για τον Θεό και τους πλησίον, τότε υπάρχει κίνδυνος να χάσει κανείς τον παράδεισο και να μείνει μαζί με τους άλλους στις μυλόπετρες. Το πνεύμα, το οποίο κρύβεται στο σώμα κατά τη διάρκεια της επίγειας ύπαρξής μας, θα αποκαλύψει τα πάντα αναφορικά με μάς ενώπιον του Δημιουργού στον άλλο κόσμο. Και αν το πνεύμα είναι το «ούτε ζεστός ούτε ψυχρός», τότε πού θα βρεθούμε;

Τα τέσσερα πνεύματα είναι σαν τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα. Τέσσερα μονοπάτια που οδηγούν σε διαφορετικές αιωνιότητες. Πρέπει να επιλέξει κανείς τον δρόμο προς τα πάνω. Αλλά εκεί οδηγεί μόνο το θεοφοβούμενο πνεύμα. Προφανώς, πρέπει κανείς να το ζητάει από τον Θεό. «Στην προσευχή να ζητάτε το φόβο του Θεού», συμβούλευε κάποτε εμάς, τους νεαρούς νεωκόρους, ένας γέρος μοναχός, μετά τη λειτουργία, στο ιερό. Τότε δεν τον είχα καταλάβει καθόλου. Τώρα όμως, χρόνια μετά, θυμάμαι τη συμβουλή του γέροντα, όπως απροσδόκητα θυμήθηκα και τα λόγια του Αγίου Θεοφάνη που είχα διαβάσει. Οπότε, ξέρω ήδη τι θα ζητάω από τον Χριστό.